بینامتنیت در ایران به درستی تفهیم نشده است - دَبی بلاگ

در ابتدای جلسه مهسا خداکرمی، مترجم اثر، انگیزه اصلی اش از ترجمه این کتاب را کمبود منابع نظری درباره موضوع اقتباس در ایران دانست و گفت: حتی اگر اقتباس تاریخی باشد، میخواهد چیزی درباره زمان حال بگوید. اقتباس می خواهد با مربوط سازی از رسانه ای به رسانه ای دیگر، از زمانی به زمان دیگر، از دغدغه های کنونی بگوید. لیندا هاچن در این کتاب تلمیح را از اقتباس جدا می داند، چرا که اقتباس بافت دارد. باید در آن مکان، زمان یا شخصیت پردازی ای جدید وجود داشته باشد.

وی اضافه کرد: هاچن به نمونه هایی از اقتباس در اپرا یا باله اشاره نموده است. این موارد در فرهنگ ما وجود ندارند، اما از آن ها نگذرید. در این نمونه ها تکنیک هایی آنالیز شده اند که می توانیم در نمایش های موزیکال به کار بگیریم. این کتاب طبق روش آموزش از میان نمونه های موجود نوشته شده است؛ یعنی برای هر تکنیکی حداقل دو مثال آورده است. بدین ترتیب، کاربست این تکنیک ها به صورت عملی آموزانده می شود. ویرجینیا وولف، با اقتباس مخالف است و آن را مثل انگلی می داند که خون اثر را می مکد و آن را از آن خودش می سازد. لیندا هاچن با این نظر مخالف است. او بر این باور است که اقتباس صددرصد عین اثر نیست. در اقتباس روح جدیدی در اثر دمیده می شود، زمان و مکان جابه جا می شود یا دغدغه ها به زمان حال مرتبط می شود. هاچن متداول ترین نوع اقتباس را اقتباس از آثار مکتوب به آثار اجرایی مثل فیلم یا تئاتر دانسته است. می گوید هر یک از این ها ویژگی های خود را دارند. اگر داستان می گوید، نمایش یا فیلم نشان می دهد. شاید در نشان دادن نتوان حالات درونی ای که در داستان تشریح شده را به خوبی حس کرد. نویسنده حالات دقیق ذهنی شخصیت را نوشته است، اما فیلم ساز ناچار است آن ها را با تکنیک های اجرایی مثل جایگزین کردن جملاتی در دیالوگ ها برساند. از امکانات مثبت این گونه اقتباس این است که در اقتباس فیلمی یک میزانسن می تواند جایگزین شرحات طولانی متنی شود. همچنین فیلم با برخورداری از امکان فلش بک و فلش فوروارد، می تواند بیش از رسانه متنی با زمان بازی کند.

در ادامه این نشست، امیرعلی نجومیان، منتقد و مترجم گفت: لیندا هاچن نظریه پرداز ادبی کانادایی است که در حوزه پست مدرنیسم و با نگاه ویژه به فراداستان تاریخ نگارانه شناخته شده است. این ها آثاری پست مدرن اند که به مسائل تاریخی در اثر توجه دارند و درعین حال فرایند نگارش اثر را موضوع خود قرار داده اند. تاریخ در این آثار به امری برساخته تبدیل می شود. در اینجا تاریخ حقیقتی بیرونی نیست که باید به آن دست پیدا کنیم، بلکه چیزی است که از دل روایت ها و زبان دوباره ساخته می شود. هاچن سال ها درباره نظریه پست مدرن می نوشت و برای همه عجیب بود که در سال 2006 کتابی درباره اقتباس نوشت. خود هاچن در مقدمه شرح داده است که اقتباس را همواره در پس ذهن داشته است. اینجا هاچن با نگاهی پساساختگرا یا حتی واساز به مسئله اقتباس نگریسته است.

این منتقد در ادامه گفت: در درک سنتی از اقتباس، میان اثر مبدأ که اصیل است با اثر اقتباسی رابطه ای دوتایی، خطی، سلسله مراتبی، و نوعی ارزش گذاری وجود دارد. رابطه سلسله مراتبی به ارزشمندتر بودن متن اصلی در سلسله مراتب و سنجش متن اقتباسی با محک متن اصلی، و ارزش گذاری به میزان وفاداری متن اقتباسی به متن اصلی اشاره دارد. همچنین در درک سنتی از اقتباس محدودیت وجود دارد. چنان که اقتباس در این دریافت، فقط برگردان اثری ادبی به نمایشنامه یا فیلم است. لیندا هاچن این پنج ویژگی را واسازی نموده و به چالش می کشد. گرچه اندیشه پست مدرن و نگاه پساساختگرا به مرور به این سمت حرکت می نماید، باید در نظر داشت که این هاچن است که مفاهیم را فرمول بندی می نماید و آن را تبدیل به ساختاری مهم می نماید.

وی اضافه کرد: در ایران بینامتنیت در بسیاری موارد به خوبی تفهیم نشده است. چنان که هاچن بیان می نماید، بینامتنیت در دو کنش اتفاق می افتد. یک بار در حین خلق اثر و دیگربار در حین خواندن متن. نویسنده یا هنرمند در حین خلق اثر به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه در معرض هزاران متن واقع شده است و خواننده در حین خواندن متن در کهکشانی از متن های دیگر واقع می شود.

نجومیان در ادامه، ویژگی های نو اقتباس در فرمول بندی هاچن را چنین برشمرد: هاچن مساله ارزش گذاری، اولویت و وفاداری را از موضوع حذف می نماید. بدین ترتیب اقتدار مفهوم اولویت را به چالش می گیرد. چنان که بورخس هم با جمله مشهور متن اصلی به متن ترجمه شده خیانت می نماید تمام پیش فرض های ما را زیر سؤال می برد. هاچن متن اقتباسی را نه به منزله محصول نهایی، بلکه به مثابه فرایند در نظر می گیرد. در این دیدگاه اقتباس فرآیندی ابدی در نظر گرفته می شود. می توان گفت انسان یعنی اقتباس گر. هاچن برای تبیین لذتی که از اقتباس می بریم، فرمول شناختی زیبایی را مطرح می نماید. پیشینه این بحث به لذت کودک از دالی بازی نزد فروید باز می شود. فروید در مقاله ای شرح می دهد که چرا بچه ها در سال های اول زندگی شان از این بازی لذت می برند. فروید بحث حضور و غیاب را طرح می نماید. می گوید بچه در لحظه ای دچار نوعی اضطراب می شود. یک باره مادر برمی شود و این باعث خوشنودی بچه می شود. بسیاری از نظریه پردازان رغبت تماشاچی به تماشای فیلم وحشت را با همین ایده فروید توجیه می نمایند. آنچه هاچن به این بحث فروید می افزاید، این است که اقتباس بازی ظریفی بین تکرار و تغییر است.

محمدجعفر یوسفیان کناری استادیار دانشگاه تربیت مدرس، هم در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه بحث خود را حول اهمیت خواندن این کتاب و چگونگی به کاربستن ایده های آن در خلق هنری سامان بخشیده، فصل های دوم و پنجم کتاب را موضوع اصلی سخنرانی خود معرفی کرد؛ سه نقطه تأمل را برای برقراری رابطه ای مکالمه ای با متن برشمرد، و گفت: نویسنده طی فصل دوم به کرات به نمونه های نمایشی و سینمایی از دوره کلاسیک و مدرن اشاره نموده است.

او ادامه داد: اگر فرآیند اقتباس را به نحوی کار روی ماده خام زبان مبدأ، فارغ از درجه اصالتش، و آماده سازی آن برای مخاطبان مقصد با هر فرهنگی تصور کنیم، می توانیم فرایند یا اشتغال اقتباس را نوعی ترجمه رمزهای دنیا ادبی از اقلیمی به اقلیمی دیگر، از دوره زمانی ای به دوره زمانی ای دیگر، یا از رسانه ای با سنخیتی به رسانه ای با سنخیت های دیگر تلقی کنیم. اگر این گزاره را بپذیرید، سه زاویه دید کاربردی برای هر اقتباس نماینده ای مطرح است: نخست، اقتباس نوعی انتقال اثر ادبی از جغرافیایی فرهنگی به فرهنگ دیگر است؛ پس مسئله ای ژئوپلیتیک است. دوم، نوعی انتقال اثر ادبی از یک دوره تاریخی به دوره مشخص دیگری است، پس علاوه بر طول جغرافیایی، عرض تاریخی هم مطرح است. اما در زاویه دید سوم دیگر فقط انتقال نیست. اگر انتقالی هست با نشانه هایی برگشت ناپذیر است. مسئله اینجا استحاله و دگردیسی دلالت ها به روایت فرد و مقتضیات زمانه است. تفاوت این زاویه اقتباسی با دو نوع دیگر این است که بافت سخن متحول می شود و امکان برگشت نشانه ها به زبان مبدأ وجود ندارد. به اصطلاح، متن به روایت اقتباس نماینده یا مؤلف جدید اختیار شده است.

سفرهای ادلیا: سفرهای ادلیا: ارزانترین تورهای مسافرتی اروپایی، آسیایی و کانادا